Гөлшат ХАҖИЕВА,

Балтач районы Смәел урта мәктәбенең югары квалификация категорияле химия укытучысы

Максат:

белем бирү: сульфат кислотасының физик һәм химик үзлекләрен өйрәнү; кислоталар белән химик тәҗрибәләр эшләгәндә куркынычсызлык техникасы кагыйдәләре буенча белемнәрне барлау; авыл хуҗалыгында һәм кеше тормышында сульфат кислотасының әһәмияте турында күзаллау булдыру.

үстерешле: мәгълүмати чаралар кулланып һәм химик тәҗрибәләр ярдәмендә укучыларның белем дәрәҗәсен камилләштерү; мөстәкыйль белем туплау һәм фикерләү сәләтен үстерүгә шартлар тудыру; үз-үзләрен һәм иптәшләрен бәяләү күнекмәсен ныгыту.

тәрбияви: төркемдә, парлап эшләгәндә бер-береңне тыңлап, башкалардан өйрәнү теләге тудыру; бер-береңгә игътибарлы булу; әйләнә-тирәбезгә сакчыл караш тәрбияләү.

Җиһазлау: натрий сульфаты, цинк сульфаты, барий  хлориды, дәрескә презентация

Дәреснең барышы

I. Оештыру-мотивлаштыру

II. Белемнәрне актуальләштерү

Укытучы.

Ул – бик  көчле, куәтле:

Кисә, ерта, агулый.

Әле ярый табигатьтә

Ирекле хәлдә булмый.

Без сезнең белән бүгенге дәрестә XIII гасырда ачылган һәм безнең илгә Петр I тарафыннан алып кайтылган матдә турында сүз алып барырбыз. Алхимиклар бу матдәне «купорос мае», «купорос спирты», «күкерт мае», «купорос кислотасы» дип атап йөрткәннәр. Сүз нинди матдә турында бара? (1 – 2 нче слайдлар)

(3 нче слайд)

        III. Яңа  материалны  аңлату

Укытучы.

«Химиянең  икмәге», – дип

Атыйлар кислотасын.

Каучукны вулканлаштыруда

Аңа тиңнәр  тапмассың.

– Ни өчен сульфат кислотасын химиянең икмәге дип атыйлар? (Куллану 1) буягыч матдәләр; 2) ашламалар табу өчен; 3) аккумуляторларда; 4) башка кислоталар табуда; 5) аның  тозын – гипсны  медицинада.)

– Гипсның формуласы ничек тактага чыгып языгыз.

Тагын шуны өстәп әйтергә кирәк: бакыр (II) сульфаты кристаллогидратын үсемлек корткычларына һәм авыруларына каршы көрәштә кулланалар. Әлеге тозның башка атамасы ничек әйтелә? (Бакыр купоросы.)  Формуласы ничек? Икенче тозын – глаубер тозын сода, пыяла  җитештерүдә, медицинада һәм ветеринариядә киң кулланалар.

Әлеге тозны башкача ничек атыйлар? Формуласын языгыз.

Бу тоз Кара Бугаз-Гол култыгындагы суда бар, ул анда 30% тәшкил итә. +5°Ста бу тоз кар кебек ак утрым рәвешендә төпкә утыра, ә җылыта башлауга ул яңадан эри. Бу култыкта глаубер тозы әле югалып, әле күренеп торганга күрә аны мирабилит, ягъни «гаҗәп тоз» дип  атаганнар.(4 нче слайд)

Физик үзлекләре

1) төссез;

2) авыр (q=1,84 г/см³);

3) очмаучан сыеклык;

4) ул суда эрегәндә бик көчле җылына.

Шуңа  күрә  куертылган  сульфат кислотасына су агызырга ярамый;

5) су парларын йота. (6  нчы слайд)

Химик үзлекләре

1) индикаторларга тәэсире;

Нәрсә ул индикаторлар?

2) металлар белән:

H₂SO₄ + Mg→MgSO₄ + H₂

3) нигез һәм амфотер оксидлар белән:

H₂SO₄ + MgO →MgSO₄ + H₂O

4) нигезләр белән:

H₂SO₄ + 2KOH→K₂SO4 +H₂O

5) тозлар белән:

H₂SO₄ + BaCI₂ →BaSO₄↓ +H₂O

Сульфат кислотасының специфик үзлекләрен ачыклау максатыннан №6 нчы лаборатор эшне башкаралар.

Куертылган сульфат кислотасы көчле оксидлаштыргыч: җылытканда ул барлык металлар белән диярлек реагирлаша (алтын, агалтын һәм башка кайберләре чыгарылма). Бу реакцияләрдә металлның активлыгына һәм шартларга бәйле  рәвештә SO_2,  S, H₂S аерылып чыга, мәсәлән,

1) Cu + 2H₂SO₄ → CuSO₄ + 2H₂O + SO₂

Cu₂О + 3H₂SO₄ →2CuSO₄ + 3H₂O + SO₂

CuО + H₂SO₄ →CuSO₄ + H₂O

2) Куертылган сульфат кислотасы, су белән бик көчле реакциягә кереп, гидратлар хасил итә:

H₂SO₄ + H₂O→H₂SO₄∙_nH₂O + Q

Куертылган сульфат кислотасы органик матдәләрдән, аларны  күмерләндереп, водород һәм кислородны су рәвешендә тартып ала.

3) Тозлар белән. сыйфат реакциясе.

IV. Яңа теманы ныгыту

– SO₄^2-анионнарын ничек танып беләләр?

– Куе сульфат кислотасының нинди специфик үзлекләрен белдегез?

– Элегрәк куе сульфат кислотасын ни өчен ике тәрәзә арасына куеп калдырганнар?

– Куе сульфат кислотасы металлар белән ни өчен башкача рекциягә керә?

1) Zn —> ZnSO₄ —>Zn(OH)₂ —> ZnSO₄ —> BaSO₄

2) S —> SO₂ —> SO₃ —> H₂SO₄ —> K₂SO₄

3) S→ SO₂ → SO₃ →H ₂ SO₄ → Cu SO₄

V. Дәресне йомгаклау. Өй  эше

I вариант –3 нче бирем (38 нче бит)

          II вариант – 1 нче бирем (38 нче бит)

III вариант – 2 нче бирем (38  нче бит)