Ләйсән ЯРУЛЛИНА,

Казандагы 185 нче балалар бакчасы тәрбиячесе

Балалар кечкенәдән үк үзләренең образлы иҗатында әйләнә-тирә дөнья турында тәэсирләрен чагылдырырга тырыша.

Минем бу язмам рәсем ясатуда традицион булмаган техниканы куллану хакында.

Традицион булмаган рәсем – кызыклы, мавыктыргыч эшчәнлек, ул балаларны гаҗәпләндерә һәм сокландыра. Бала үсешендә мохит мөһим роль уйный. Шуңа күрә предмет-үсеш мохитен оештыруда эчтәлекнең үсеш характерында булуы мөһим. Балаларның яшь үзенчәлекләренә туры килгән индивидуаль мөмкинлекләр тудыру да зур роль уйный. Эшебездә кирәкмәгән кызыклы әйберләр (теш щеткасы, чәч тарагы, поролон, күбекле пласт, җеп катушкасы, шәмнәр һ.б.)куллану да балаларга бик кызыклы. Әйләнә тирәбездә күпме кызыклы: таякчыклар, төерләр, яфраклар, ташлар, үсемлек орлыклары, кабак, тополь мамыгы. Бу әйберләр белән продуктив эшчәнлек почмагы баетылган. Гадәти булмаган материаллар һәм оригиналь техникалар балаларны җәлеп итә, чөнки монда «ярамый» сүзе юк,  теләгәнчә рәсем ясарга мөмкин, һәм хәтта үзегезнең гадәти булмаган техниканы уйлап табарга була. Балалар, онытылмаслык уңай эмоцияләр тоялар, кәефләре күтәрелә,  шатланалар, шул ук вакытта, нәрсә кайгыга сала икәне турында фикер йөртәләр.

Традицион булмаган техниканы кулланып, дәресләр үткәрү

• балаларның куркуларын бетерүгә ярдәм итә;
• үз көченә ышаныч үстерә;
• балаларны үз фикерләрен иркен белдерергә өйрәтә;
• балаларны иҗади эзләнүләргә һәм чишелешләргә этәрә;
• балаларны төрле материал белән эшләргә өйрәтә;
• композиция, колорит, төсне кабул итү хисләрен үстерә;
• кул моторикасын яхшы якка үзгәртә;
• иҗади сәләтләрне, фантазияне үстерә;
• эш вакытында балалар эстетик ләззәт ала.

Традицион булмаган рәсем ясауның күп техникасы бар. Аларның гадәти булмаганлыгы балаларга кирәкле нәтиҗәләргә тиз ирешергә мөмкинлек бирә. Мәсәлән, кайсы балага бармаклар белән рәсем ясау, үз куллары белән рәсем ясау, кәгазьгә төрле таплар куеп, рәсем ясау ошый төшә. Бала үз эшендә тиз нәтиҗәләргә ирешә. Әйдәгез, берничә техникада тукталыйк:

Кляксография

Ул балаларны төрле таплар (кара һәм төсле) ясарга өйрәтүдән гыйбарәт. Бала аларга карый һәм образларны, әйберләрне яки аерым детальләрне күрә ала. Синең яки минем табым нинди?, Ул сиңа кемне яки нәрсәне хәтерләтә? Бу сораулар баланың фикерләү һәм күзаллау сәләтен үстерә. Шуннан соң, баланы мәҗбүриләп түгел, ә күрсәтеп, киләсе этапка күчүне киңәш итәбез – тапны әйләндереп алу яки сызу. Нәтиҗәдә, матур сюжет килеп чыга.

Озын кәгазь полосасында икебезнең рәсем

Сүз уңаеннан, кәгазь форматын үзгәртү файдалы (ягъни стандарт кына түгел). Бу очракта озын кәгазь бер-берсенә комачауламастан, ике балага  рәсем ясарга ярдәм итәчәк. Аерым әйберләр яки сюжетлар ясарга, ягъни янәшәдә эшләргә мөмкин. Аннары коллектив рәсем ясауга күчү яхшы. Олылар һәм балалар бер сюжет ясау өчен кем нинди рәсем ясар дип килешәләр. Нәтиҗәдә, бик матур рәсем сюжеты килеп чыга.

Каты ярым коры щетка белән рәсем ясау

Материаллар: каты щетка, буяулар, теләсә нинди төстәге һәм форматтагы кәгазь, яки чәнечкеле хайванның кисеп ясалган силуэты.

Рәсем алу ысулы: бала гуашка щетканы төшерә һәм аны кәгазьгә вертикаль тотып суга. Эшләгәндә, щетка суга төшми. Шулай итеп, бөтен бит, контур яки шаблон тутырыла. Бу – йонлы яки чәнечкеле өслегенең фактуралылыгын имитацияләү.

Бармаклар белән рәсем ясау

Аңлату чаралары: тап, нокта, кыска сызык.

Материаллар: буяулар, төрле төстәге тыгыз кәгазь, кечкенә битләр, салфеткалар.

Рәсем алу ысулы: бала гуашка бармагын төшерә һәм кәгазьгә нокталар, таплар сала. Һәр бармакка төрле төстәге буяу алына. Эшләгәннән соң бармакларны салфетка белән сөртәләр, аннары гуашьны юалар.

Кул белән рәсем ясау

Аңлату чаралары: тап, силуэт, төс.

Материаллар: буяулар белән киң тәлинкәләр, щетка, теләсә нинди төстәге тыгыз кәгазь, зур форматлы битләр, салфеткалар.

Рәсем алу ысулы: бала гуашка кулын (бөтен щетканы) төшерә яки аны щетка ярдәмендә  буяп, кәгазьдә эз ясый. Төрле төстәге рәсемнәрне уң һәм сул куллар белән дә ясала.

Кәгазьне әйләндерү.

Сөйләм чаралары: фактура, күләм, төс. Материаллар: салфеткалар яки төсле ике яклы кәгазь, тәлинкәгә салынган ПВА, тыгыз кәгазь яки төсле картон.

Рәсем алу ысулы: бала йомшак булганчы кулында кәгазьне әвәли. Аннары аннан шар тәгәрәтә. Аның зурлыгы төрле булырга мөмкин: кечкенәдән (җиләк) зурга кадәр (болыт, кар малай ясау өчен түгәрәк). Шуннан соң кәгазь кисәкчәсе җилемгә төшерелә һәм булачак рәсемгә  ябыштырыла.

Кәгазь белән капланган эз

Аңлату чаралары: тап, текстура, төс.

Материаллар: тәлинкә яки пластик тартма, анда буяулар белән сугарылган нәзек поролон, теләсә нинди төстәге һәм зурлыктагы тыгыз кәгазь, юеш кәгазь урнаштырылган.

Рәсем алу ысулы: бала  буяу белән сугарылган поролонны кысып, кәгазьгә басым ясый. Матур сурәт килеп чыга.

Нокталы рәсем.

Балаларга традицион булмаган әйберләр ошый. Нокталар белән рәсем ясау гадәти булмаган алымнарга карый. Аны тормышка ашыру өчен фломастер, карандаш алырга мөмкин. Иң яхшысы – буяулар белән нокталы рәсемнәр ясау. Менә ул ничек эшләнә. Мамык таякчыкны  куе буяуга чумырабыз. Ә аннан соң нокталар ярдәмендә рәсем төшерәбез. Бала өчен бу бик мавыктыргыч шөгыль.

Яфрак эзләре

Сөйләм чаралары: текстура, төс. Материаллар: кәгазь, буяулар, төрле агачларның яфраклары.

Рәсем алу ысулы: бала агач яфрагын төрле төстәге буяулар белән каплый, аннары аны буялган ягы белән кәгазьгә ябыштыра. Һәр тапкыр яңа яфрак алына.

Сихри рәсем ясау

Мәктәпкәчә яшьтәге балалар төрлелекне яраталар. Бу мөмкинлекләр безгә гади карандашлар, сангин, күмер бирә. Тигез асфальт, фарфор, керамик плитка, ташлар менә шул нигез, аның өстенә вак һәм күмер яхшы ята. Мәсәлән, асфальт сюжетларның зур сурәтенә ия. Аларны (яңгыр булмаса) икенче көнне үстерергә мөмкин. Аннары сюжетлар буенча хикәяләр төзергә. Ә керамик плиткаларда без вак-төяк яки күмер белән бизәкләр, кечкенә әйберләр сурәтләргә киңәш итәбез. Зур ташларга да рәсем төшереп була. Ташның формасы нинди яки кемне хәтерләтә икәненә карап.

Диңгез ташларын буяу

Әлбәттә, бала еш кына яссылыкта, кәгазьдә, сирәгрәк асфальтта, зур таш плиткаларда сурәтләр ясый. Йорт, агач, машина, хайваннарның кәгазьдә яссы сурәтләнүе үз иҗатын булдыруга китерми. Шуңа күрә идеаль рәвештә диңгез ташлары кулланыла. Алар шома, кечкенә һәм төрле формада. Таш формасы үзе кайвакыт балага бу очракта нинди образ ясарга икәнен әйтәчәк (һәм кайвакыт олылар балаларга булышачак). Бер таштан бака, икенчесенән бөҗәк, ә өченчесеннән искиткеч гөмбә чыгачак. Ташларга якты куе буяу куела һәм образ әзер. Аны шулай тәмамлау яхшырак: таш кипкәннән соң, аны төсе булмаган лак белән каплау. Бу очракта ул ялтырап тора, зур күләмле бөҗәк яки балалар кулы белән ясалган бака ачык итеп күренә. Бу уенчык тагын берничә тапкыр балалар уеннарында катнашачак һәм хуҗасына шактый файда китерәчәк.

Ниткография ысулы

Бу ысул нигездә кызлар өчен туры килэ. Ә ул түбәндәгечә. Башта 25х25 см зурлыктагы экран картоннан эшләнә. Картонга бәрхет кәгазь яки бер төсле фланель ябыштырыла. Экранга төрле төстәге йон яки ярым йон җепләр җыелмасы белән матур капчыклар әзерләү яхшы булыр иде. Бу ысулның нигезендә түбәндәге үзенчәлек ята: фланельгә яки бәрхет кәгазьгә билгеле бер процент йонлы җепләр тартыла. Аларны бармакның җиңел хәрәкәтләре белән генә беркетергә кирәк. Мондый җепләрдән кызыклы сюжетлар әзерләргә мөмкин.  Бигрәк тә кызлар төсләрне оста сайларга өйрәнәләр. Якты фланельгә җепләрнең бер төсе, ә кара фланельгә бөтенләй башка төсләр якынлаша. Шулай итеп, хатын-кыз һөнәренә, алар өчен бик кирәкле кул эшләре белән әкренләп юл башлана.

Монотипия ысулы

Бу целлофандагы рәсем, ул соңыннан кәгазьгә күчерелә. Целлофанга буяу белән яки мамыклы таякчык, яки бармак белән буяла. Буяу калын һәм якты булырга тиеш. Һәм шунда ук, буяу кипкәнче, целлофанны рәсем белән ак тыгыз кәгазьгә әйләндерәләр һәм төшерәләр.

Сулы кәгазьдә рәсем ясау

Күптән түгел генә буяуны коры кәгазьдә генә ясарга мөмкин дип саналган, чөнки буяу су белән шактый юешләнгән. Ләкин, дымлы кәгазьдә рәсем ясалган сюжетлар, образлар бар. Әгәр бала түбәндәге темаларны сурәтләргә тели икән: “Томанлы шәһәр”, “Мин төш күрдем”, “Яңгыр ява”, “Төнге шәһәр”, “Пәрдә артындагы чәчәкләр” һ.б. балага кәгазьне бераз дымлы итәргә өйрәтергә кирәк. Әгәр дә кәгазь артык дымлы булса, рәсем килеп чыкмаска мөмкин. Шуңа күрә чиста суда мамык кисәкләрен юешләтеп, аны сыгып, я бөтен кәгазь битенә, я (әгәр кирәк булса) аерым өлешенә генә кулланырга киңәш ителә.

Күләмле аппликация

Билгеле, балалар аппликация белән шөгыльләнергә яраталар: берәр нәрсәне кисеп, ябыштыру процессннан бала күп рәхәтлек ала. Һәм аларга барлык шартларны да тудырырга кирәк. Яссы аппликация белән бергә аларны күләмле аппликация ясарга өйрәтү: күләм мәктәпкәчә яшьтәге бала тарафыннан яхшырак кабул ителә һәм тирә-юнь дөньясын яхшырак чагылдыра. Мондый сурәтне алу өчен балалар төсле кәгазьне яхшы итеп туздырырга, аннары кирәкле форманы бераз турайтырга һәм кисеп алырга тиешләр. Шуннан соң аны ябыштырырга һәм кирәк булганда аерым детальләрне карандаш яки фломастер белән ясарга була.

Традицион булмаган материаллар һәм техникалар кулланып сурәтләү эшчәнлеге балага төрле үсеш бирә:

• кулларның вак моторикасы һәм тактиль кабул итү;
• кәгазь, күз үлчәме, күрү, кәгазь битләрендә ориентирлашу;
• игътибар һәм тырышлык;
• образлы күнекмәләр, күзәтүчәнлек, эстетик кабул итү, эмоциональ җаваплылык;

Моннан тыш, бу эшчәнлек барышында мәктәпкәчә яшьтәге балаларда контроль һәм үз-үзеңне контрольдә тоту күнекмәләре формалаша.

Иҗат процессы-чын могҗиза. Балаларның уникаль сәләтләре ачыла.  Балаларга: «Иҗатта дөрес юл юк, ялгыш юл юк, үз юллары гына бар», – дип ышандыру яхшырак.