Гөлнара ГАЛИМОВА,

Чирмешәндәге кадет интернат-мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Ясалма фәһем (интеллект) көннә-көн тормышыбызга ныграк керә бара. Ясалма фәһем (ЯФ) –ул корал гына түгел, ә мәгариф үсешендә яңа этап.

ЯФ ул – программа түгел, ә компьютер фәннәренең аерым юнәлеше. ЯФ белгечләре – мәгълүматны анализлаучылар. Алар Кеше эшләгән кебек үк мәсьәләләрне хәл итүче системалар төзи. Кайвакыт ЯФ нейрон челтәре белән бутала, ләкин бу өлешчә генә дөрес. Нейрон челтәре – баш миендәге нейрон системасы белән рухландырылган ЯФ ясауның бер ысулы. Бу мәсьәләләрне чишү өчен катлаулы алгоритмнар язу урынына, нейрочелтәрләр күпсанлы мәгълүмат нигезендә өйрәнәләр һәм аларда закончалыклар табалар.

Бу нейрочелтәрләр планнар төзи, фәнни мәкаләләрне йомгаклап яза, программа кодын яза, рәсем ясый, музыка яза, сериал сценарийларын уйлап таба һәм хәтта шигырьләр яза белә. Теләсә-нинди сорауга җаваплар табарга, шулай ук мәктәп укучылары өчен өй эшләрен дә башкарырга өйрәнде.

Мәгариф – нейрон челтәрләрен куллану актив үсеш алган өлкә. Ул уку сыйфатын яхшырту һәм белем бирү методикаларын үстерү өчен уникаль мөмкинлекләр тәкъдим итә.

Ясалма фәһем ярдәмендә  бик тиз:

– дәрес, проект, презентация өчен уникаль рәсем ясарга;

– презентация, видео, Gif-анимация булдырырга;

– музыка файлын булдырырга һәм эшкәртергә;

– укучылар өчен «гади аңлатма»картасы ясарга;

– проект өчен исем уйлап табарга ;

– текстны сөйләмгә, сөйләмне текстка үзгәртергә мөмкин.

Нейрон челтәрләрен дәрескә әзерләнгәндә, дәрес үткәргәндә куллануның берничә ысулы:

1. Программалар төзү. ChatGPT яки башка шундый нейрон челтәре һәр укучының уникаль ихтыяҗларын һәм уку стилен исәпкә алып, индивидуаль белем бирү программалары һәм планнары булдырырга булыша, дәрес программасын төзи ала.

Чат-бот сез уйлап тапкан теләсә-нинди темага уку өчен өзек тәкъдим итә ала. Моннан тыш, ул, укучының яшенә һәм уку күнекмәләренә карап, төрле текстлар төзи ала.  Фикер алышу өчен өзекләр, сораулар һәм темалар әзерләргә ярдәм итә. Шулай ук моны вакыт буенча структуралаштырырга тәкъдим итә. Алар материалларны, күнегүләрне һәм бәяләүләрне җайлаштыра ала, шуңа күрә уку процессы һәр укучы өчен нәтиҗәлерәк һәм кызыклырак.

2. Белем бирү материалларын яхшырту: нейрон челтәрләре дәреслекләр, видеодәресләр һәм интерактив укыту программалары кебек белем бирү материалларын яхшырту өчен кулланылырга мөмкин. Алар мәгълүматны аңлау һәм истә калдыру өчен материалларны җайлаштырырга һәм оптимальләштерергә булыша ала.
3. Биремнәрне автоматик тикшерү: нейрон челтәрләрен биремнәрне автоматик тикшерү һәм укучыларның уңышларын бәяләү өчен кулланылырга мөмкин. Алар материалны аңлау дәрәҗәсен һәм башкарылган биремнәрнең сыйфатын бәяләү өчен текст җавапларын, графикларны, тавыш һәм видео файлларны анализлый алалар. Бу укытучыларның эшләрне тикшерү өчен сарыф иткән вакытын кыскартырга һәм бәяләүнең объектив нәтиҗәләрен ачыкларга мөмкинлек бирә.

Нейрон челтәре ярдәмендә диктантларны һәм иншаларны тикшереп була. Укучыларның текстын нейрон тәрәзәсенә күчерегез һәм хаталар яки плагиат табуны сорагыз.

4. Чат бот белән аралашу:

Укучылар бот белән үткән материал турында сөйләшә ала. Ботка сораулар биреп, балалар мәгълүматны яхшырак үзләштереп кенә калмый, ә аны тыңларга, анализларга, мөһим мәгълүматны аерырга өйрәнә.

Укучыларга ChatGPTтан өйрәнгән тема буенча контроль өчен сораулар төзергә тәкъдим итегез.

5. Нейрон челтәре ярдәмендә инша язуны кызыклырак итәргә мөмкин.

Кайбер укучыларга инша язу авыр. Алар кайдан башларга белмиләр. ChatGPT текстны башласын, ә укучылар аны тәмамласын. Яки киресенчә: чат финалны бирәчәк, ә укучының бурычы – мондый финалга нинди сюжет китергәнен уйлап табу. Соңыннан сез алардан нейрон челтәре белән иншаларны тикшерүне сорый аласыз, аннары алар аның фикере белән ризамы дип сорарга мөмкин. Мондый мисаллар – мәктәп укучыларын стандарт булмаган фикер йөртергә, танылган әсәрләрдә яңа мәгънәләр күрергә һәм үз темаларын уйлап табарга өйрәтүнең яхшы ысулы.

6. Инша структурасын булдыру:

Иншаны  авыр язучы балаларга нейрон челтәре белән текст структурасын төзергә тәкъдим итегез. Шулай итеп, аларга инде билгеләнгән план буенча мәгълүматны «арттыру» җиңелрәк булачак. Берничә төрле план һәм стильне сынап карагыз, аннары бала үз планы һәм стиле белән язарга өйрәнәчәк.

7. Балаларга сүз байлыгын киңәйтергә булыша.

Әгәр дә сез балаларны яңа сүз белән таныштырсагыз (мәсәлән, чит телдә), боттан бу сүзне берничә җөмләдә куллануны сорый аласыз. Контекст ярдәмендә балалар аның мәгънәсен яхшырак хәтердә калдырачак.

8. Мисаллар тудыру өчен нейрон челтәрен кулланыгыз.

Тиз арада укытучыга яңа термин өчен берничә мисал табу кыен булырга мөмкин. Ярдәмгә нейросеть киләчәк. Мәсәлән, сез рус телен укытасыз икән, сез Чат-боттан катлаулы җөмләләрнең ун мисалын уйлап табуны сорый аласыз. Физика һәм математика укытучылары да әзер биремнәр ала ала. Сорауны мөмкин кадәр төгәлрәк төзергә кирәк.

9. Укучыларга характеристика, оешмаларга хат язу:

Хат – бик шәхси текст, әмма шул ук вакытта хат, характеристика, резюме языла торган шаблон бар. Нейросеть сезнең өчен конкрет кешенең өстенлекләрен һәм кимчелекләрен тасвирлый алмый: ул аның белән таныш түгел. Шулай да, сез боттан шаблон буенча характеристика, хат, резюме язуны сорый аласыз, бары тик укучының сыйфатларын: төгәллелеген һәм җаваплылыгын билгеләү мөһим.

10. Укучының әти-әнисе, укучының үзе белән сөйләшү шаблоныбулдыру.

Бер укытучы да әти-әнисенә аларның баласы сугышкан яки чиректә икеле алган дип әйтергә теләми. Моннан тыш, сезгә бу тема буенча мәктәп укучылары белән әңгәмә үткәрергә кирәк булырга мөмкин. Моны эшләү җиңел түгел. Нейрон челтәре сезнең өчен мондый сөйләшү планын төзи ала. Ә сез, әлбәттә, монологка үз фикерләрегезне өстәрсез.

11. Исемлекләр төзегез.

Сыйфатлар исемлеге кирәкме? Монархияле хакимият режимы булган илләр? «А” хәрефеннән башланган химик элементлар? Чатбот берьюлы берничә исемлек төзи ала, сез аларны балаларга җибәрә аласыз.

12. Яшүсмерләр сленгы турында нейрон челтәреннән сорау.

Тел даими үсә, һәм балалар сленг һәм неологизмнарны актив кулланалар. Әгәр дә сез «кринж» яки «тейк» ның нәрсә аңлатканын белмәсәгез, сез ChatGPTтан моны аңлатуны һәм сүзләрне җөмләдә  куллануны сорый аласыз.

13. ChatGPT белән фикер алышу:

Нейросеть эзләү системасыннан әңгәмә алып бара алу мөмкинлеге белән аерыла. Бот хәтта сезнең белән “үз” фикере белән уртаклаша ала. Бәхәсле сорау бирегез. Балалар белән нәтиҗә турында сөйләшегез – бу мәсьәләдә аларның фикерен белегез. Аларны нейрон челтәре белән бәхәсләшүне сорагыз – бу үз фикерен яклау күнекмәсен яхшы үстерә, әңгәмәдәш үпкәләми.

Гомумән алганда, нейрон челтәрләре белем бирү системасына уку процессын оптимальләштерү һәм персональләштерү өчен яңа мөмкинлекләр бирә. Алар белем бирүнең сыйфатын яхшыртырга, материалларны шәхси ихтыяҗларга яраклаштырырга һәм, гомумән, белем бирү процессының нәтиҗәлелеген арттырырга ярдәм итә ала.