Тукай яши безнең йөрәкләрдә

Tukay in our hearts

(Татар һәм инглиз телләрендә әдәби-музыкаль кичә)

Раушания ВИЛДАНОВА,

Арча районы Иске Чүриле

урта мәктәбенең инглиз теле укытучысы

Ләйсән ВӘЛИЕВА,

татар теле һәм әдәбияты  укытучысы

Бар күңеллек бөтен дөньяда,

Бар бер ямь бүген. Нәрсәдән бу?

Мин беләм: бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!

Җыр «Бәйрәм бүген!»

All around the world  there is some beauty and some joy today.

What is this? – I know: it is a funny holiday today!

With a holy feeling, everyone is so surprised today;

My music is my festive tune, it is a holiday today!

I saw the sun is shining brighter more and more   than usual;

It  must have been dressed, I said: it is a holiday today!

I felt a certain fragrance everywhere and I’m glad today

The world has wiped without smelling! I said: it is a holiday!

I saw a rich man hugging a beggar: they were equal for today

They were so happy and I said: it is a holiday today!

Бала елаган тавыш.

 (Сәхнә артыннан)  Хак тәгалә әмере белән җиргә раушан көзге  инде.

Бу сәгатьтә Кушлавычта дөньяга бер шагыйрь килде.

 «Бишек җыры» көе

Залга бала күтәреп, ир белән хатын керә. Җырлыйлар.

Oh,  my little sweetie son

You will go to Madrasah

You will surpass all the sciences

And become the smartest one.

Ир баланы кулга алып сөя.

Sleep my sweet and close your eyes

But he won’t and only cries

Why don’t you sleep all the night

And everything will all right

Ир баланы бишеккә сала да әкрен генә чыгып китә. Хатын артыннан кулларын сузып озатып кала. Башын кулларына сала. Бер куплет сүзсез генә уйный. Хатын моңсу итеп җырлавын дәвам итә.

Oh,  my little sweetie son

I will sing you gentle song

I will tell you fairy tales

I will wish you happiness

Хатын бала күтәреп чыгып китә һәм олырак бала (Габдулла) белән керә. Бала ялантәпи.

Артларыннан эт йөгереп чыга. Бала эт белән уйный.

Бала. Come on, Akbai! It’s time to learn!

We will learn everything in turn

Sit down, my friend, but now stand up!

Stand still! Don’t fall! Now down? And up!

Эт. Oh, why are torturing me?

I’m just a puppy, you can see

I’m only two months, maybe three

I want to lie under the tree

Let me go, please, I want to play

And let me, please, to go away!

Бала. Oh, silly dog! You need to learn when you are young/

When you grow old you will be weak

You will not master what you need.

Залга әби белән бер ир керә. Бала әнисен кочаклап ала. Ир анага ак яулык бөркәп алып чыгып китә. Ана, баланы әби кулына тоттырып, артына борыла,  чыгып китә. Әби баланы калдырып, ишеккә кереп китә. Бала ишекнең бу ягында кала.  Ишекне тарта, ишек ачылмый. Ишекне шакый, җавап бирүче булмый. «Кадалмас әле, килмешәк!» — дигән сүзләр ишетелә. Бала бер аякта сикерә, икенчесендә сикерә, кулларын уа (туңган, өшегән). Бала  җиргә утыра, аякларын куллары белән уа. Залга әнисе керә.

• Улым!
• Әнкәй!

Бала әнисенә ташлана. Әнисе баланы кочаклый. Алар кочакланган килеш утырып торалар. Ана чыгып китә. Бала  «Әнкәйне кайтарыгыз, әнкәйне бирегез» дип үксеп җиргә ятып кала.

Бала.

Күз яшең дә кипмичә егълап вафат булган әни!
Гаиләсенә җиһанның ник китердең ят кеше?!
Бар күңелләрдән җылы, йомшак синең кабрең ташы, –
Шунда тамсын күз яшемнең иң ачы һәм татлысы!

(Үксеп елап чыгып китә.)

(Сәхнә артыннан)

 Тояк тавышлары…

Арба килә,
Шыгыр-шыгыр килә көпчәкләр.
Тын да алмый тыңлап тора сыман
Юл буенда купшы чәчәкләр.

Арба килә. Көпчәкләре елый,
Көпчәкләрдә Тукай сагышы.
Әллә инде шушы юллардамы
Шагыйрь  моңнарының   агышы?!

Авыл карты керә.   Арба тарткан. Арбада – нәни Габдулла.

Авыл карты. Асрарга балааа бирәәәм. Кееем ала? Асрарга балааа бирәәәм. Кееем ала? Асрарга балааа бирәәәм. Кееем алааа?                .

Бер ир белән хатын баланы алып чыгып китәләр.

«Су анасы» шигыре сәхнәләштерелә.  «The Water Woman»

(Told by a country boy)

It’s summer. It’s hot. In the river I’m swimming,

I’m splashing and playing. About something I’m dreaming.

So I played and dived and laughed

For an hour and a half.

I went out from the water,

Quickly dressed and want to run,

Suddenly I glanced the bridge

What I see! An awful witch!

She is brushing hair long

With a beautiful gold comb.

I was frightened, looked around,

It seems to me, I rooted to the ground.

Suddenly she dived the waves

And disappeared from the eyes.

I quietly went to the bridge,

Oh, my god! She`s lost her comb on edge.

I looked around but I was alone,

I grabbed this comb and to the village ran.

I ran and ran without looking back,

My body was shaking. I went on my track.

And suddenly, I saw the witch,

She was running and wanted  to reach.

I am running, she is after me,

All around there is nobody

We were running very, very fast,

And we reached the village at last.

In the village dogs began to bark,

And the woman disappeared in the dark.

I calmed down and came home,

Said my mum «I found the comb»

“I was running and I am hungry”

I told her lies and mummy wasn`t angry

The evening came. I went to sleep.

I fell asleep. My dream was deep.

But suddenly the knock I heard.

I was afraid. It was unhoped.

My mum woke up and asked «Who`s there?»

She was very angry and began to swear.

«I`m the water woman.  And your son is thief,

He stole my comb. I`m asking him to give»

I’m afraid and under blanket I’m lying,

Not to look at the window I’m trying

My mummy was the clever widow,

And comb was thrown through the window.

The water woman was gone out,

My mummy scolded me about.

And she scolded me in time,

Stealing things was such a crime.

From this case I’ve got a lesson –

Don’t take things of other person!

Ир белән хатын, Габдулла керәләр.

Ир (Габдуллага карап). Ятимлек  һәм  фәкыйрьлекне  яшьләй  белдең.

Михнәтен күп биреп, тормыш аз күрсәтте  ямен.

Хатын. Без үлсәк, бу бала кем кулына калыр, ичмасам авылына кайтарыйк.

«Туган авыл» җыры көенә

My  village and my homeland stands on a soft hill

A  spring with cold water is close at hand from me

The taste of water was loved by me and I was instilled

I love my homeland with all my soul and all my body

Here God breathed soul into me and I saw  the light

I could read prayer from the Koran for the first time

I heard the words of prophet’s blessing for me at night

I learnt his fate and the whole life’s difficult climb

I  recollect the events of my fun childhood

It was the most happiest time, it was so good

I recollect  how  it was fun the black furrow

When I walked with my elder brother behind the plough

Life is still long and everything I’ll have time to see

And probably more than one road waiting for me

Wherever Iam and whatever I do you are in my heart

You are every time in my recall, my native land.

Габдулла Тукайның «Исемдә калганнар»ыннан өзек тәкъдим ителә…

– «Әти-әниең кайда?»

– «Ындырда».

– «Бар, чакырып кайт».

«Әти, әни! Өйгә әллә нинди бер кеше килгән, сезне чакыра».

Әти: «Ни хезмәт илә килдегез?»

«Менә бу баланы алырга килдем».

Әти: «Ничек ул? Ник син алырга килдең?»

«Мин – Кушлавыч кешесе. Бу бала – авылыбыз имамының баласы. Без аны ничә еллардан бирле югалтып, кайда икәнлегеннән бихәбәр (хәбәрсез) идек, менә хәзер таптык. Ул сездә икән. Җаек каласында аның атасы белән бертуган апасын алган җизнәсе бар. Менә шул җизнәсе каенесенең болай кара кешеләр кулында йөрүен ишетеп, аны Җаекка үз катына чакырмакчы була. Менә мин быел, Җаекта аның кушуы буенча, бу баланы эзләргә чыктым, менә хәзер алып китәм».

«Ярар, менә без икмәкнең поты фәләнчә кадәр кыйммәт вакытта аны 3–4 ел ашатып торыйк та, хәзер эшкә ярар вакыты җиткәч, сиңа биреп җибәрик, имеш. Юк, булмас. Әгәр ул кардәше булса, ник аны әүвәлдә күрмәгән».

«Юк, бездә кешегә бирә торган бала юк!»

«Юк, сез не имеешь право кеше баласын тотып торырга, мин хәзер урядникка әйтәм, әле без аны таба алмый йөрсәк, ул сездә икән. Мин сезне подсуд җибәрермен».

«Җә, атасы, бирик инде; ахры, кеше баласы бездә булмас, Алла сакласын, әллә ниләр күрербез», – дип үкереп елап та җибәрде.

Иске-москы бишмәтләремне, тишек киез каталарымны кидереп, күп тә үтми, мине арбага чыгарып утырттылар.

Әти: «Онытма безне, онытма! Безне онытсаң тәмуг кисәве булырсың», – дип, ахыр сүзен кычкырды да, без авылдан чыгып киттек…

«Эш беткәч уйнарга ярый» шигыре сәхнәләштерелә.

We can go for a walk after finishing the work

The sun shines brightly: we can see a child,

Sitting at the table at the window side.

He is reading hardly, speaking word for word,

It seems to me that he is the smartest in the world.

At this moment through the window we can see the sun

It invites him to the street to play, jump and run:

“Baby, come to courtyard,- the sun softly says

Finish doing homework. Don’t stay in your place.

You have worked a long time. Come to walk, it’s time!

Have a look through window. Let’s play, jump and climb”

Going on doing his homework, the boy only say:

“First, I should do homework, I should not to play”

And the boy continue reading word for word,

It seems to me that he is the brightest in the world.

At this time the Nightingale, sitting on a branch,

Whistled, sang and said the words “ How the day is light!

Baby, come to courtyard, let’s go for a walk.

I want you to stop doing and finishing your work.

The day is fine and sunny. Come out from the room.

You have worked a long time. You should go out soon.”

In response to Nightingale the boy only say:

“First, I should do homework, I should not to play.

And the boy with interest continue his hard work.

He complete his lessons, reading word for word.

From the garden Apple Tree are pulling its thread:

“Baby, come to garden. Get out! Stop to read!

It’s walking time now. At home you shouldn’t stay.

What a lovely day now! Let’s run, jump and play.

Going on doing his homework, the boy only say:

“First, I should do homework, I should not to play”

With interest and attention he goes on his work

It seems to me that he is the cleverest in the world.

But the hours later, finishing his work,

Preparing all lessons, stop reading word for word,

The boy ran out the courtyard : “ Where are the friends of mine?

I finished all my works. Let’s play. I think, it’s time!”

The boy was met by all his friends: the Sun, the Apple, Nightingale.

All were glad to see the boy and knew : “It is the time for game!

 Габдулла (егет)

Айрылып китсәм дә синнән гомремнең таңында мин,
И Казан арты! сиңа кайттым сөеп тагын да мин.

Бу сәбәптән аңладым мин, и туган җирем, синең
Җанга ягымлы икәндер ялкының да дулкының!

«Пар ат» җыры көенә Габдулла җырлый.

A pair of horses in  the harness, and  my way lies to Kazan,

And the coachman is ready to pull the reins with his strong hand.

The evening light is calm and gentle, the moon illuminates the trees

The leaves and branches are trembled with the peacefull and the quiet breeze

Silence all around, and only my  thoughts whisper in my mind

I want to close my eyes and dream about something good and kind

Suddenly,I opened my eyes and I saw unfamiliar fields,

And I sensed with all my soul what the separation is.

My native land, don’t be offended and forgive me, oh, my land,

This is where I’ve been thinking about doing this and that.

Oh, farewell, my native city, the city of my childhood!

My dear home has melted into darkness with the neighborhood

I’m bored, my heart is sad, it’s bitter to think about that my own.

I have no friends with me, I with my thoughts, I know  — we are alone

Unfortunately,  the coachman also became more thoughtful and silent

He sings neither beauties nor the golden rings of our land

Have I lost or missed some things? I found out finally

I am rich in everything, but I have no  my family

Suddenly a ringing, young voice touched my ears at once:

«Hey, shakird, get up quickly! We have reached  Kazan at last!»

This voice filled my heart with joy, my soul was filled with happiness;

«Come on, coachman, to Kazan! Hurry up your horses, please!

 (Сәхнә артыннан) 

Бер тавыш килде колакка, яңгырады берзаман:
«Тор, шәкерт! Җиттек Казанга, алдымызда бит – Казан!»

Габдулла.  Бу тавыш бик ачты күңлем, шатлыгымнан җан яна;
«Әйдә, чап, кучер, Казанга! Атларың ку: на! на-на!»

   (Азан тавышы. Габдулла, шатланып, сәхнә алдына килә, кулларын кочакларга әзерләгәндәй җәя, як-ягына, югарыга карый.)

Габдулла (кычкырып, шатланып).

Әйтә иртәнге намазга бик матур, моңлы азан;
И Казан! Дәртле Казан! Моңлы Казан! Нурлы Казан!

Укучы.

Яз һәм Тукай…

Гел янәшә атлый

Шау чәчәккә төреп җиһанны.

Язлар белән җирдә яшәү туа,

Тукай белән шигъри моңнары.

Габдулла.

Күпме буын «Туган тел»ен тыңлый,

Моңайганда – көйләп юана…

Әкиятен, шигырьләрен укып

Бик күп сабый бала куана.

Укучы.

Нинди таныш, моңлы көй бу?

Тукай җыры «Туган тел».

Истән бер дә чыкмый торган

Халык көе «Туган тел».

Калган уйнаучылыр чыга. Бергәләп «Туган тел» җырын башкаралар.

И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!
Дөньяда күп нәрсә белдем син туган тел аркылы.
Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән,
Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.

Oh my language! You are my language!

You are my soul and you are my heart

Everything I’ve learnt in this life

Through my language, through my blood.