Музыка  һәм рәсем дәресендә мәгълүмати  технологияләрне куллану

   Эльвира ГАЙНЕТДИНОВА,

Казандагы

Ш. Мәрҗани исемендәге 2 нче гимназиянең

 җыр һәм рәсем укытучысы

XXI гасыр  югары компьютер технологияләре чоры. Яңа социаль-икътисади шартларда үзләрен уңайлы хис итү өчен заманча яшь кешегә нәрсә кирәк? Мәктәп нинди роль уйнарга тиеш һәм кешене тулы кыйммәтле тормышка һәм хезмәткә әзерләү өчен XXI гасырда ул нинди роль уйнарга тиеш? Күренеп тора, укытуның традицион ысулларын гына кулланып, бу проблеманы хәл итү мөмкин түгел.

Россия мәгарифен модернизацияләү концепциясендә белем бирү сәясәтенең төп бурычы – шәхеснең, җәмгыятьнең һәм дәүләтнең актуаль һәм перспектив ихтыяҗларына туры килү нигезендә белем бирүнең заманча сыйфатын тәэмин итү.

Күп кенә төп методик инновацияләр бүген укытуның интерактив ысулларын куллануга бәйләнгән. Интерактив укыту ул – беренче чиратта диалоглы укыту, аның барышында укытучы һәм укучының үзара хезмәттәшлеге тормышка ашырыла.

Мәктәптә укытуның интерактив ысуллары дәресләрне төрлеләндерергә ярдәм итә. Компьютер технологияләрен кулланып, дәресләр аеруча нәтиҗәлерәк була. Нәкъ менә мәгълүмат технологияләре методларның педагогик, дидактик функцияләрен тулы күләмдә ачарга, аларга салынган потенциаль мөмкинлекләрне гамәлгә ашырырга мөмкинлек бирә; алар белем бирүнең кирәкле сыйфат дәрәҗәсен, вариативлыгын, укытуны һәм тәрбияне индивидуальләштерү базасына әверелә.

Сәнгать дәресләре  ул – үзенчәлекле сөйләшү. Алар ачык, эмоциональ, зур иллюстратив материал җәлеп итеп, аудио һәм видеоязмалар кулланып булырга тиеш. Боларның барысын да компьютер техникасы аның мультимедиа мөмкинлекләре белән тәэмин итә ала. Нәкъ менә сәнгать дәресләре өчен укытучылар һәм укучылар иң яхшы, иң кызыклы проектларны әзерли алалар, бу – рәсем сәнгате, архитектура, скульптура, Россия һәм чит ил рәсем сәнгатенең күренекле осталары дөньясына сәяхәт дәресләре. Мондый дәресләр матур хисләр тәрбияли, укучыларның дөньяга карашын киңәйтә, чикләнгән вакытта зур сәнгать белеме бирергә мөмкинлек бирә.

Шулай итеп, минем чыгышым – рәсем һәм музыка дәресләрен  өйрәнүдә цифрлы белем бирү ресурсларыннан һәм компьютер технологияләреннән файдалану процессы хакында.

1.1. Музыка фәннәрен өйрәнгәндә, цифрлы белем бирү ресурсларыннан һәм компьютер технологияләреннән файдалануның нәтиҗәлелеге.

Белем бирү процессында компьютер һәм аның нигезендә булдырылган технологияләр, ресурслар үз мөмкинлекләре буенча уникаль белем бирү чаралары булып тора, шуңа күрә укытучыларның һәм балаларның игътибарын нык яулыйлар.

Компьютер укытуның барлык этапларында да файдаланыла ала: яңа материалны аңлатканда; беркеткәндә; кабатлаганда; белемнәрне, тикшергәндә. Шул ук вакытта ул бала өчен төрле функцияләр башкара: укытучы, эш инструменты, укыту объекты, хезмәттәшлек итүче коллектив, уен мохите.

Укытучы функциясендә компьютер уку-укыту мәгълүматы чыганагын (укытучыны һәм китапны өлешчә яки тулысынча алыштыра); күрсәтмә  (сыйфатлы яңа дәрәҗәдәге мультимедиа һәм телекоммуникацияләр мөмкинлекләре); индивидуаль мәгълүмат киңлеге; тренажер; диагностика һәм тикшерү чарасы.

Компьютер технологияләрен куллану укытучыга нинди мөмкинлекләр бирә:

– укыту процессын кызыклырак, төрлерәк, интенсиврак итәргә;

–укучыларның индивидуаль үзенчәлекләрен исәпкә алу;

– укучыларның мөстәкыйль эшен интенсивлаштырырга;

– дәрестә башкарылган эшләр күләмен арттырырга;

– баланың сәләтен һәм белемен тиз һәм төгәл бәяләргә;

– кыска гына вакыт эчендә өйрәнелә торган материалны үзләштерү дәрәҗәсенең барлык укучыларда да үз вакытында төзәтергә;

– укытуның яңа, нәтиҗәле технологияләрен, ысулларын кулланырга;

– укытучыларның һөнәри үсешен стимуллаштыра.

Компьютер технологияләрен куллану укучыларга нәрсә бирә:

– эшләрнең төрлелеге исәбенә мотивацияне һәм танып белү активлыгын арттыра;

– мавыктыргыч һәм визуализацияләнгән формада белем алу;

– кызыклы танып белү процессыннан ләззәт алу;

– хаталар күрсәтеп, белемнәрне бәяләүнең тиз һәм объектив нәтиҗәсен алу;

– компьютер грамотасына ия булу, укучыларның заманча мәгълүмат технологияләрен үзләштерүе.

1.2. Сәнгатьне өйрәнүдә цифрлы белем ресурсларыннан һәм компьютер технологияләреннән файдалануның нәтиҗәлелеген тәэмин итә торган шартлар:

• Музыка, рәсем дәресләре буена төрле кушымталар  (компьютер презентацияләре, интерактив схемалар ) белән эшләү.
• Интернеттан – дәресләр әзерләгәндә һәм уздырганда ресурслардан файдалану.
• Тупланган программа-методик материалларны белем бирү процессына киң кертү.
• Музыка буенча өлгереш һәм белем сыйфатының мониторингы, компьютер тесты үткәрү.
• Сәнгать кабинетының электрон базасын булдыру.

1.3. Дәресләрдә компьютер технологияләрен кулланып эшләгәндә, психологларның исәпкә алырга тиешле тәкъдимнәре дә бар:

– экранда мәгълүмат структуралаштырылырга тиеш;

– визуаль мәгълүмат вакыт-вакыт аудиоинформациягә үзгәрергә тиеш;

–эш тизлеге үзгәрергә тиеш;

–вакыт-вакыт төснең яктылыгы һәм /яки тавыш яңгырашы үзгәрергә тиеш;

визуализацияләнә торган уку материалының эчтәлеге артык гади яки артык катлаулы булырга тиеш түгел.

1.4 Мультимедиа ярдәме белән дәрес.

Мондый дәрестә укытучы белем бирү процессында төп катнашучыларның берсе булып кала, еш кына төп мәгълүмат чыганагы да булып кала.  Мультимедиа технологияләре күрсәтмәлелекне көчәйтү өчен кулланыла, бер үк вакытта ул уку материалын аңлаешлырак аңлату, мәгълүмат тапшыру, берничә каналны тоташтыру өчен кулланыла.

Булачак мультимедиа дәресен уйлап төзергә кирәк. Ритм алмашынуын уйларга, уку эшчәнлеге формаларын төрлеләндерергә, кирәк булганда пауза ясарга, дәреснең уңай эмоциональ фонын ничек тәэмин итәргә кирәклеге турында да  уйларга кирәк.

Презентацияләр белән эшләү тәҗрибәсе.

Уку материалын төзегәндә, сәнгать дәресләрендә мин әзер программа чараларын яисә үзем төзегән электрон эшләнмәләрне һәм презентацияләрне кулланам. Бу укыту процессының нәтиҗәлелеген арттырырга мөмкинлек бирә. Презентацияләр, электрон фотоальбомнар, виртуаль экскурсияләр булдыру һәм куллану – бик кызыклы һәм иҗади эш. Хәзер минем методик җыелмамда   дәресләргә  презентацияләр бар.

Музыка дәресләрендә мультимедиа ярдәмендә төрле сәнгать төрләре әсәрләрен анализлау һәм чагыштыру, рәссамнар эшләрен чагыштыру, портретлар, фотосурәтләр, иллюстрацияләр белән танышу һәм фильмнардан өзекләр  карарга, аудиоязмалар, музыкаль өзекләр тыңларга, хәтта музейда экскурсиядә булырга мөмкин. Мин презентацияләр белән киң кулланам:

– сәнгать жанрлары белән танышу дәресләрендә;

– теге яки бу композитор, рәссам, скульптор, архитектор иҗаты белән танышканда;

• музыка инструментларының үзенчәлекләре һәм төрлелеген өйрәнелгәндә.

Медиатека.

Заманча мәгълүмати технологияләр медиатека булдыруга ихтыяҗны тудыра.

Медиатека ресурслары дәресләрне кызыклы биремнәр белән баетырга мөмкинлек бирә. Мин биремнәр вариантларын кулланам, мәсәлән: өйрәнелгән материалга музыкаль яки шигъри фрагмент сайлап алырга. Үз сайлавыңны нигезләү; рәссам, музыкант, скульптор белән интервью төзү; өйрәнелә торган композиторның музыкаль әсәрләренә лирик әсәрләр сайлау; өйрәнү барышында барлыкка килгән билгеле бер эмоциональ халәт темасына иллюстрацияләнгән материал сайлау. Шулай ук Интернетта мөстәкыйль экскурсияләр, мультимедиа лекцияләрен карау да мөмкин.

Әлбәттә, идеалда һәр укучының өстәлендә компьютер торуын һәм дәрес вакытында алар үзләре музыкаль программаларда эшли алуларын телибез. Бу бигрәк тә өлкән сыйныф укучылары өчен актуаль. Әмма, кызганыч, безнең уку йортында бу әлегә техник сәбәпләр аркасында мөмкин түгел.

1.5. Компьютер технологияләрен кулланып, укучыларның белемнәрен тикшереп тору.

Башта шуны билгеләп үтәсе килә: музыка «Сәнгать» өлкәсе предметы булып тора, шуңа күрә беренче чиратта төшенчәләр яки сүзләр белән түгел, образлар белән операция ясарга кирәк. Шуңа бәйле рәвештә, укучылар күз алдында хәтта белемнәрне тикшереп тору вакытында да образ (рәсемнәр) алырга тиеш.

Компьютер контроль-өйрәтү тестлары.

Билгеле булганча, эстетик цикл предметлары буенча белемнәрне исәпкә алу –катлаулы һәм бәхәсле мәсьәлә. Ләкин укытучыларга да, мәктәп укучыларының үзләренә дә тырышлык нәтиҗәләрен күрәсе килә.

Әлбәттә, компьютерда тестлаштыру музыка буенча уңышлар исәпкә алуның төп ысулы булып хезмәт итә алмый, әмма контроль ысулы яки ярдәмче ысул буларак ул бик нәтиҗәле.

1.6. Компьютер программалары.

Сәнгать буенча өйрәтүче компьютер программалары эштә зур ярдәм күрсәтә. Компьютер дискларында тәкъдим ителгән мәгълүмат музейлар буенча виртуаль экскурсияләр үткәрергә, сәнгать үрнәкләре, музыка сәнгатендә төрле стильләр һәм юнәлешләр белән танышырга мөмкинлек бирә.

Компьютерда музыка белән эшләү өчен бик күп программалар бар. Аларны шартлы рәвештә түбәндәге төркемнәргә бүләргә мөмкин:

музыкаль уйнаткычлар; караоке җырлау өчен программалар; музыкаль конструкторлар; музыкаль энциклопедияләр; өйрәтү программалары; импровизация өчен программалар. Җыр өстендә эшләгәндә, мин бер принцип буенча төзелгән программаларны кулланам  –«минус»  яңгырый,  экранда җыр сүзләре чыгарыла.

1.7. Электрон белем бирү ресурсларыннан файдалану.

Дәрескә әзерләнгәндә, мин әзер электрон белем бирү ресурсларын актив файдалана башладым. Мондый технологияләрнең өстенлекләре традицион нәрсәләр белән чагыштырганда ачык күренә. Моннан тыш, видеосюжетлы компьютер программалары, процесслар, схемалар, хәрәкәтчән графиклар белән «идарә итү» мөмкинлеге  – образлы фикерләүне үстерүнең өстәмә чарасы.

Кирәкле мәгълүматны эзләүдә Интернет челтәрендә урнаштырылган сәнгать буенча белем ресурслары каталогы зур ярдәм күрсәтергә мөмкин.

1.8. Укучыларның тикшеренү практикасын сәнгать дәресләрендә компьютер технологияләре ярдәмендә оештыру.

Һәр укытучы кебек үк, мин үз дәресләремдә заманча мәгълүмат технологияләрен нәтиҗәлерәк файдалану белән кызыксынам. Бу максат өчен хезмәттәшләрем тәҗрибәсен өйрәнәм, үз фәнемә өйрәтүнең яңа юлларын эзлим. Укучыларның проект һәм тикшеренү эшчәнлегендә мин аларның иҗади мөстәкыйльлеген чикләмәскә тырышам. Укучылар үзләре мәгълүмат эзлиләр, аны эшкәртәләр. Иң кызыклы вакыйга булып һәрвакыт проектларны һәм иҗади эшләрне күрсәтү һәм яклау тора.

Иҗади мультимедиа проекты темасы проект катнашучыларында зур кызыксыну уятырга тиеш. Сыйныф берничә төркемгә бүленгән вариантта булырга мөмкин, һәм төркемнәрнең һәркайсы билгеле бер теманың аерым бүлекләре буенча проект әзерли. Башкарганнан соң проектны яклау уза: һәр төркем сыйныфташларына үз тикшеренүләренең нәтиҗәләрен тәкъдим итә. Алар өйрәнелә торган тема белән шулкадәр мавыгалар, шактый күп материал өйрәнәләр һәм презентация рәвешендә компьютерда эшләү нәтиҗәләрен рәсмиләштерә белүләрен рәхәтләнеп күрсәтәләр.

Йомгаклау

Укытучыга мәгълүмат технологияләрен куллану балаларга сәнгать фәннәренә өйрәтү мотивациясен арттырырга ярдәм итә һәм уңай нәтиҗәләргә китерә. Мин эшчәнлегемнең нәтиҗәлелегенә  кертә алам:

• компьютер технологияләрен кулланып, сәнгать дәресләрендә уңай мотивация, төрле чыганаклардан уку-укыту мәгълүматын алу өчен шартлар тудыра;
• заманча дидактик материалларны белү һәм аларны уку процессында нәтиҗәле итеп файдалану;
• компьютер программалары ярдәмендә белемнәрне тишерү мөмкинлеге.

Компьютер технологияләренең өстенлеге – сыгылмалылык: яңа материалны аңлату дәресләрендә дә, шулай ук  төрле классларда да, өлешчә һәм тулысынча гомумиләштерүче дәрестә дә бер үк материалны кулланырга мөмкин.

Сәнгать дәресләрендә мәгълүмати технологияләрне кулланганда сәламәтлекне саклаучы технологияләр турында да истә тотарга кирәк, чөнки видеомәгълүмат кулланганда, укучыларның зур йөкләнеше бара.