Эльмира СИБГАТУЛЛИНА,

Яшел Үзәндәге 19 нчы «Кызыл калфак» балалар бакчасының өлкән тәрбиячесе

Мәгълүмат җәмгыятендә бала. Нинди ул? Ул азрак китап укый һәм электрон медиаресурсларын куллануны өстен күрә. Күп вакытын компьютерда яки Интернетта үткәрә. Яхшымы, яманмы? Ә без, ата-аналар, баланың Интернеттагы эшчәнлеге турында нәрсә беләбез? Безнең моңа караш нинди?

Хәзерге дөнья – универсаль цифрлаштыру дөньясы, ул тормыш сыйфатын яхшырту өчен санлы технологияләр куллануда күрсәтелә [1].

Хәзерге вакытта интернет көчле мохит факторына әверелде, аның йогынтысы астында XXI гасыр баласының шәхесе формалаша [2].

Кечкенәдән ук балалар тормышның аерылгысыз өлешенә әверелгән электрон мәгълүмат җайланмаларын куллана. Бу безгә «санлы балачак» дип аталган күренеш турында сөйләшергә мөмкинлек бирә [3]. Санлы җайланмалар тышкы дөнья белән үзара бәйләнеш формаларын үзгәртә, бала тормышын тулыландыра, яңа үсеш ситуациясен тудыра һәм социализациянең тулы хокуклы агенты була. Җәмгыятьнең барлык өлкәләренә дә кертеп, яңа мөмкинлекләр дә, яңа куркынычлар да тудыра.

Мәсәлән, заманча челтәр кораллары «TikTokта утырырга», «Вконтактеда утырырга» гына түгел, ә бергә өйрәнергә, яңа әйберләр өйрәнергә һәм авторлык хокуклары белән тәэмин ителгән мәгълүмат продуктларын булдырырга мөмкинлек бирә.

«Балаларны аларның сәламәтлегенә һәм үсешенә зыян китерә торган мәгълүматтан яклау турында» 29.12.2010 № 436-ФЗ Федераль закон балаларны аларның сәламәтлегенә һәм (яки) үсешенә зыян китерә торган мәгълүматтан, шул исәптән мәгълүмати продукциядә булган мәгълүматтан яклау белән бәйле мөнәсәбәтләрне җайга сала. [4].

436 нчы Федераль Закон балалар өчен тыелган мәгълүмат, балаларның яшь категорияләре һәм теге яки бу категория өчен рөхсәт ителгән мәгълүмат төрләре, шулай ук мәгълүмат продукциясе әйләнешенә карата таләпләр исемлеген билгели.

Яшь буынны яклау, әлбәттә, һәрьяклап башкарылырга тиеш. Беренчедән, балаларның мәгълүмати куркынычсызлыгы чараларын ата-аналар үткәрергә тиеш. Шул ук вакытта, бала үзен начар хис итмәсен өчен, чаралар күрергә кирәк. Балаларның ышанычын югалтмаска кирәк. Мәгълүмати куркынычсызлык – балигъ булмаганнарны мәгълүматның тискәре йогынтысыннан саклауга юнәлтелгән чаралар җыелмасы. Шул ук вакытта без Интернет турында гына түгел, ә башка чыганаклар – телевидение, радио, китаплар һ.б. турында сөйләшәбез.

Балаларның мәгълүмат куркынычсызлыгын ничек сакларга? Бу сорау күп олыларны нык борчый. Балагызны төрле мәгълүмат технологияләренең тискәре йогынтысыннан сакларга ярдәм итә торган берничә гади киңәш тәкъдим итәм.

Ата-аналар өчен киңәшләр

• Тискәре мәгълүматка каршы тору өчен барлык эш бала белән мөмкин кадәр иртә башланырга тиеш.
• Ата-ана үз баласына күбрәк игътибар бирсә, бала телевизор, Интернет, ул тыңлаган музыка һәм башка чыганаклар аша алган тискәре мәгълүматның тискәре йогынтысы азрак булачак.
• Төрле мавыгулары булган, төрле бүлекләргә, түгәрәкләргә йөргән, начар гадәтләре азрак, сәламәт яшәү рәвеше алып барган балалар тискәре мәгълүматка азрак бирешә. Шуңа күрә баланың ялын оештырырга тырышыгыз.
• Сайтларның эчтәлеген фильтрлау мөмкинлеген бирүче заманча программалар кулланыгыз.
• Сезнең һәм балагыз арасында ышаныч булдырыгыз. Кайвакыт бергә яраткан сайтларына керегез, әгәр бала көндәлекне сакласа, аны вакыт-вакыт укыгыз.
• Балалар белән сак булыгыз!

Нәтиҗә ясарга була, бала тарафыннан теләсә нинди ысул белән, шул исәптән телевизион продуктлар, төрле күңел ачу чаралары, басма материаллар карау бала өчен зарарлы. Шуңа күрә баланы мәгълүмат китергән зыяннан саклауның төп нәтиҗәле ысулы – һичшиксез, тыю һәм контроль формасында ата-ана хакимиятен куллану. Әйтергә кирәк, бүгенге тормыш шартларында баланың уңай энергиясен Интернетка сеңдермәс өчен реаль дөньяга юнәлтергә кирәк. Беренчедән, ата-аналар балалары тормышында катнашырга, аларның омтылышларын вакытында сизә белергә, проблемаларын чишүдә булышырга, ялгызлык, аңламау хисе булмасын өчен киңәш бирергә тиешләр. Шулай ук дәүләт куркыныч һәм зарарлы мәгълүматларга каршы даими көрәшергә тиеш, шул ук вакытта тар милли чикләр белән чикләнми, чөнки Интернет – Бөтендөнья челтәре, ә дәүләтнең бурычы – балаларның тиешле куркынычсызлыгын тәэмин итү.

Бүгенге көндә Интернет безнең тормышка тиз үтеп керде, шуңа бәйле рәвештә психологик һәм әхлакый куркынычсызлык турында сораулар туа. Россиядә сигез миллионга якын Интернет кулланучы балалар бар. Глобаль челтәр аша алар дөнья белән таныша һәм аны өйрәнә. Ләкин олылардан аермалы буларак, алар виртуаль дөньяда куркыныч сизми. Ә ата-аналарның бурычы  – балаларын тышкы дөньяның тискәре йогынтысыннан саклау.

Кулланылган әдәбият  

1. Трофимова Е.И. Влияние цифровизации на развитие личности современных детей // Молодой ученый. – 2021. – № 34 (376). – С. 170 – 172.
2. Котова С.С., Хасанова И.И. Особенности Интернет-зависимого и аддиктивного поведения молодежи // Научный результат. Сер. Педагогика и психология образования. – 2017. – Т.3, №1. – С. 55 – 61.
3. Солдатова Г.У., Рассказова Е.И., Нестик Т.А. Цифровое поколение России: компетентность и безопасность. – Смысл, 2017. – С. 375.
4. Федеральный закон от 29 декабря 2010 г. № 436-ФЗ «О защите детей от информации, причиняющей вред их здоровью и развитию».