Гөлсинә МИФТАХОВА,

 Нурлаттагы  4 нче урта мәктәпнең

 татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Бүгенге көндә укучыларның сәламәтлеген саклау – мәгариф системасы алдында торган иң мөһим мәсьәләләрнең берсе. Статистика күрсәткәнчә, соңгы елларда мәктәп яшендәге балалар арасында хроник авырулар саны арту тенденциясе күзәтелә. Уку йөкләнеше арту, компьютер технологияләренең актив кулланылышы, хәрәкәт активлыгының кимүе, дөрес туклану принципларының бозылуы – болар барысы да укучыларның сәламәтлегенә тискәре йогынты ясый. Шуңа күрә укыту процессында сәламәтлек саклау технологияләрен куллану бүгенге көндә аеруча әһәмиятле.

СӘЛАМӘТЛЕК САКЛАУ ТЕХНОЛОГИЯЛӘРЕНЕҢ ТӨРЛӘРЕ ҺӘМ АЛАРНЫ КУЛЛАНУ ҮЗЕНЧӘЛЕКЛӘРЕ

1. Дәрес структурасын оптимальләштерү

Дәрес структурасын дөрес оештыру – балаларның физиологик һәм психологик үзенчәлекләрен исәпкә алу дигән сүз. Урта мәктәп укучылары өчен игътибарны бер үк эшчәнлеккә 10-15 минуттан артык юнәлтү авыр, шуңа күрә дәрес барышында эшчәнлек төрләрен даими алмаштырып тору мөһим.

2. Физкультминутлар һәм динамик паузалар системасы

Дәрес барышында хәрәкәтле паузалар ясау – укучыларның физик һәм психоэмоциональ халәтен оптимальләштерүнең иң нәтиҗәле ысулларыннан берсе. Урта сыйныф укучылары өчен дә бу чара зарур, чөнки нәкъ менә 10-15 яшьлек балаларда гәүдә торышы формалаша, умыртка баганасы һәм күз сәламәтлегенә зур йөкләнеш төшә.

Физкультминутларның төрләре һәм аларны үткәрү методикасы:

• Күз гимнастикасы: Дәрес дәвамында 1-2 тапкыр күз күнегүләрен үткәрү. Мәсәлән, “Сәгать” (күзләр белән сәгать уңга һәм сулга әйләнә), “Кыска һәм озын күз кысу”, “Якынлашу-ераклашу” (карашны якын һәм ерак объектларга күчерү).
• Умыртка күнегүләре: Гәүдә, кул һәм аяклар, баш өчен махсус күнегүләр. Дәрес барышында аеруча гәүдә торышын төзәтүгә юнәлтелгән күнегүләр: иңбашларны күтәрү һәм төшерү, гәүдәне уңга-сулга борып тибрәтү, кул һәм аякларны сузу.
• Сулыш гимнастикасы: Тирән сулыш алу һәм чыгару күнегүләре (2-3 минут). Стрельникова методикасы буенча, борын аша сулыш алу, авыз аша чыгару. Мондый ысул кан әйләнешен активлаштыра.
• Релаксация күнегүләре: Психологик киеренкелекне бетерү өчен, 2-3 минутлык ял күнегүләре. Мәсәлән, “Диңгез ярында”, “Урманда”, “Болында” күнегүләре, күзләрне йомып, тын гына сулыш алып, тынычлык халәтен тудыру.
• Дөрес утыру режимы һәм физик мохит оештыру

Укучыларның сәламәтлеген саклауда дөрес физик мохит тудыру – мөһим фактор. Бу – укучыларның умыртка баганасы, күз күрү сәләте, нерв системасы сәламәтлегенә турыдан-туры йогынты ясый.

3. Психологик комфорт тудыру ысуллары

Укучыларның психоэмоциональ халәте аларның белем алу нәтиҗәлелегенә генә түгел, сәламәтлекләренә дә турыдан-туры йогынты ясый. Психологик комфорт тудыру – укытучының мөһим бурычларыннан берсе.

Гамәли чаралар:

• Позитив коммуникация: Укытучы һәрвакыт дустанә, хөрмәтле интонация белән сөйләшергә, укучыларның исемнәрен дөрес әйтергә, аларның фикерләренә игътибарлы булырга тиеш.
• Уңай мотивация системасы: Бәяләү системасы укучыларны дәртләндерергә тиеш. Укучы җавап биргәндә, башта уңай якларны, аннары гына кимчелекләрне билгеләп, аларны төзәтү юлларын күрсәтергә кирәк.
• Класста психологик климат тудыру: Төркемдә хезмәттәшлек, үзара хөрмәт атмосферасы тудыру. Моның өчен коллектив биремнәр, уртак проектлар, дискуссияләр оештыру отышлы.
• Укучыларга индивидуаль якын килү: Һәр укучының психологик үзенчәлекләрен исәпкә алу: авыр үзләштерүче балаларга күбрәк вакыт бирү, сәләтлеләргә актив эшчәнлек тәкъдим итү.

4. Укыту эшчәнлеген дөрес оештыру

Укыту эшчәнлеген оештыру вакытында укучыларның когнитив үсеш үзенчәлекләрен исәпкә алу мөһим. Бу — укучыларның интеллектуаль киеренкелеген оптимальләштерү, стресс ситуацияләрен киметү һәм уку материалын нәтиҗәле үзләштерү өчен кирәк.

Нәтиҗәле ысуллар:

• Дифференциацияләнгән биремнәр системасы: Укучыларның белем дәрәҗәсенә, әзерлегенә карап, төрле авырлыктагы биремнәр әзерләү. Бу ысул укучыларда уңышка ирешү мөмкинлеген арттыра.
• Проектлы эшчәнлек: Проект эшләре укучыларның танып белү активлыгын арттыра, мөстәкыйльлекне үстерә һәм аларны гамәли эшчәнлеккә җәлеп итә. Мәсәлән, “Безнең мәктәптәге туклану”, “Минем туган ягым табигате”, “Экологик проблемалар” кебек темаларга проектлар.
• Заманча укыту технологияләрен куллану: Интерактив тактадан файдалану, онлайн-ресурсларны куллану, видеоматериалларны карау. Әмма мондый чараларны кулланганда да сәламәтлек саклау нормаларын үтәү мөһим.

5. ЦИФРЛЫ ТЕХНОЛОГИЯЛӘРНЕ СӘЛАМӘТЛЕК САКЛАУ АСПЕКТЫНДА КУЛЛАНУ

Заманча белем бирү процессында цифрлы технологияләр зур урын алып тора. Әмма аларны куллану укучыларның сәламәтлеген саклау принципларына туры килергә тиеш.

Цифрлы технологияләрне куллануның сәламәтлек саклау аспектлары:

• Гаджетлар белән эшләү вакытын чикләү: Урта сыйныф укучылары өчен (5-9 сыйныфлар) бер утыруда компьютер яки планшет белән эшләү вакыты 15-20 минуттан артмаска тиеш.
• Цифрлы биремнәрне дөрес планлаштыру: Укучылар өчен цифрлы биремнәр күләме дәрес барышында 30% тан артмаска тиеш. Калган вакытны традицион методлар белән эшләү яки хәрәкәтле биремнәр үтәүгә багышлау отышлы.
• Цифрлы эшчәнлекне физик активлык белән чиратлаштыру: Компьютерда эшләгәннән соң, динамик пауза ясау, физик активлыкка корылган күнегүләр башкару мөһим.
• Заманча сәламәтлек саклау кушымталарын куллану: Сәламәтлек саклау тематикасына махсус мобиль кушымталар куллану (мәсәлән, күз гимнастикасы өчен таймерлар, дөрес утыру торышын күзәтү программалары, хәрәкәт активлыгын исәпләү кушымталары).
• Укучыларга цифрлы гигиена нигезләрен өйрәтү: Укучыларга дәресләрдә һәм сыйныф сәгатьләрендә цифрлы гаджетлардан дөрес файдалану кагыйдәләрен, күз һәм умыртка баганасы сәламәтлеген саклау ысулларын өйрәтү.

Урта мәктәп укытучылары буларак, безнең төп максатларыбызның берсе – белем бирү процессында укучыларның сәламәтлеген саклау. Сәламәтлек саклау технологияләрен системалы куллану укучыларның физик һәм психологик сәламәтлегенә уңай йогынты ясый, аларның интеллектуаль мөмкинлекләрен тулырак ачарга ярдәм итә.

Тәкъдим ителгән сәламәтлек саклау технологияләре һәр мәктәптә, һәр сыйныфта кулланылырга мөмкин һәм бернинди дә зур матди чыгымнар таләп итми. Безгә бары тик укучыларыбызның сәламәтлегенә игътибарлы булу, уку процессын дөрес оештыру һәм укучылар белән ата-аналар арасында сәламәт яшәү рәвеше пропагандасын алып бару гына кирәк.

Сәламәт укучы – уңышлы укучы! Киләчәктә безнең укучыларыбыз белемле генә түгел,  физик һәм психологик яктан да сәламәт, тормышка әзер шәхесләр булып үссен иде.