Мәктәпкәчә яшьтәге балаларның танып белү кызыксынуын үстерү

Гөлнас БӘДРИЕВА,

Биектаудагы «Байгыш» балалар бакчасы тәрбиячесе

Бүгенге көндә мәктәпкәчә яшьтәге балаларда танып белү кызыксынуын үстерү мәгарифнең актуаль проблемаларының берсе булып тора. Булачак шәхеснең нигезләре нәкъ менә шушы яшьтә төзелгәнлектән, баланың акыл, әхлакый һәм физик үсеше алшартлары формалаша. Педагоглар буларак, безнең бурыч бу шәхесне барлык өлкәләрдә үстерү һәм балаларны киләсе баскычка, башлангыч мәктәпкә әзерләү.

Бала гомеренең беренче көннәреннән үк яңа белемнәр һәм күнекмәләр алу һәм үзләштерү юлын башлый. Бу эштә аңа әти-әнисе ярдәм итә, мәктәпкәчә учреждениегә килгәч – педагоглар. Мөгаллимнең төп һәм мөһим бурычы  – аңа мәгълүмат бирү генә түгел, бәлки кирәкле белемнәрне «табарга» өйрәтү, бала даирәсендә әлеге ихтыяҗны канәгатьләндерә алырлык, танып белү активлыгын, кызыксынучанлыгын күрсәтә алырлык, хыялын үстерерлек, үз сорауларына җавап табарлык, шуның белән үзенең танып белү кызыксынуын тормышка ашырырлык зона булдыру булачак.

Җәмгыятькә белемне кулланучы гына түгел, аны таба белүче кеше дә кирәк. Безнең заманның стандарт булмаган вазгыятьләре бездән киң кызыксыну таләп итә. Кызыксыну  ул – гамәлләр өчен реаль сәбәп, кеше тарафыннан аеруча мөһим дип тоела, ул эшчәнлекнең даими көчле тәэсир итүче мотивларының берсе булып тора. Аны субъектның эшчәнлегенә уңай бәя бирү мөнәсәбәте дип карарга мөмкин.

Мәктәпкәчә белем бирүнең федераль дәүләт белем бирү стандартында танып белү үсешенең төп бурычларына түбәндәгеләр керә: балаларның мавыгуларын, танып белүгә кызыксынуын үстерү; танып белү гамәлләрен үстерү, аңны үстерү; күзаллау, фантазия һәм иҗади активлыкны үстерү.

Танып белү эшчәнлеге – белемнәр алу һәм алардан файдалану буенча актив эшчәнлек. Баланы танып белү үсешенең төп бурычы – актив фикер йөртү ихтыяҗын һәм сәләтен формалаштыру, төрле акыл мәсьәләләрен хәл иткәндә кыенлыкларны җиңеп чыгу.

Танып белү эшчәнлеге турында сөйләгәндә, мәктәпкәчә  белем бирүнең федераль дәүләт белем бирү стандарты түбәндәге терминнарны куллана:

Танып белү мәнфәгатьләре  ул – баланың яңаны танып белергә, предметларның, чынбарлык күренешләренең сыйфатлары, үзлекләре турында аңлаешсыз нәрсәләрне ачыкларга һәм аларның асылына төшенергә, алар арасында бәйләнешләр һәм мөнәсәбәтләр табарга омтылуы.

Танып белү гамәлләре – балаларның активлыгы, аның ярдәмендә ул яңа белемнәр, күнекмәләр алырга омтыла. Шул ук вакытта эчке максатчанлык үсә, белем һәм дөньяга карашны туплау, киңәйтү өчен төрле ысуллардан файдалануга даими ихтыяҗ барлыкка килә.

Мәктәпкәчә яшьтәге балаларда танып белү кызыксынуын формалаштыруга, үстерүгә һәм ныгытуга хезмәт итә торган шартларны игътибарсыз калдырырга ярамый.  Галимнәр хезмәтләрендә бу аспектка зур игътибар бирелә:

1. Беренче шарт – баланың фикер эшчәнлегенә максималь таяну. Танып белү көчләренең һәм мөмкинлекләренең башлангычы булып танып белү бурычларын чишү, актив эзләү, фаразлау, фикерләү ситуацияләре, фикер киеренкелеге ситуацияләре, билгеле бер фикерне ачыклап, төрле карашларның кисешүләре тора.
2. Икенче шарт – укыту һәм тәрбияләү процессы, бала үсеше өчен уңайлы дәрәҗәдә төзелергә тиеш.
3. Өченче шарт – белем бирү процессының уңай эмоциональ атмосферасын тудыру. Имин атмосфера үсешнең ике төп чыганагы – эшчәнлек һәм аралашу белән бәйле, алар ике мәгънәдәге мөнәсәбәтләр тудыра һәм баланың шәхси кәефе тонусын тудыра. Укуның уңай атмосферасы ярдәм итә һәм акыллырак, яхшырак һәм зирәкрәк булу теләгенә этәрә. Д.И.Писарев билгеләп үткәнчә, яхшырак булырга омтылу һәм ирешелгәннәрдә генә тукталып калмау, уңышлы эшчәнлек вакытында зур канәгатьлек китерә торган үз-үзеңне хөрмәт итү хисен раслый. Баланың танып белү эшчәнлеге өчен уңайлы атмосфера тудыру – танып белү кызыксынуын формалаштыруның мөһим шарты, нәтиҗәдә тулаем шәхес үсеше.
4. Дүртенче шарт – уңайлы һәм файдалы аралашу. Моның барышында баланың индивидуаль үзенчәлекләрен, уңыш һәм уңышсызлыклардан борчылуын, аның һәвәслеген, башка кызыксынуларын, шулай ук аның психологик үзенчәлекләрен исәпкә алырга кирәк. Бу мөнәсәбәтләрнең һәркайсы баланың уңай һәм тискәре контекстта кызыксынуына йогынты ясарга мөмкин.

Югарыда санап үтелгән барлык шартларны үтәү эшчәнлек процессында танып белү кызыксынуын формалаштыру өчен алшарт булып хезмәт итә.